در بین هزاران نفری که در کلانشهرها، روزانه با استفاده از تاکسی ها جابجا می شوند، شاید تنها تعداد کمی بدانند که بنیانگذار سیستم تاکسیرانی در ایران، یک خانم بوده است.

تعجب نکنید، اشرف الملوک، ملقب به فخرالدوله، نهمین دختر مظفرالدین شاه قاجار که با بهره گیری از ارثیه پدری و مدیریت خود، به یکی از ثروتمندترین زنان ایران تبدیل شد، اولین کسی بود که در ایران به فکر این افتاد که تاکسی و فرهنگ استفاده از تاکسی را در میان مردم ایران رواج دهد.

اگرچه برخی منابع تاریخی نوشته اند که فخرالدوله اولین فرد واردکننده تاکسی به تهران نبوده است و آن را به علی امینی فرزند پسر فخرالدوله نسبت داده اند اما در کتاب «اولین زنان» نوشته «عذرا دژم» هم به این موضوع اشاره شده است که فخرالدوله اولین کسی بوده که چنین فکری به سرش زده است. حتی در قسمتی از تاریخ آمده است که او به پسرهایی که می خواستند متأهل شوند یک تاکسی برای امرار معاش هدیه می داده که آنها بتوانند از پس هزینه های زندگی خود بربیایند و علاوه بر این، نان حلالی هم کسب کنند.

در این گزارش می خواهیم شما را به یک سفر ببریم، سفری از تولد اولین تاکسی در ایران تا رسیدن به نسل امروز تاکسی هایی که در پایتخت یا شهرهای کوچک و بزرگ در حال تردد هستند و به مردم خدمت می کنند و روزی حلال به دست می آورند.

تاکسی!

با افزایش جمعیت در شهرهای بزرگ مخصوصا در پایتخت، کم کم اسب ها جای خودشان را به درشکه ها دادند چون اسب ها فقط توان حمل یک نفر را داشتند، با ساخت درشکه ها، تعداد نفراتی که در هر مسیر جابجا می شدند بیشتر می شد و این به نفع مردم بود اما این سیستم جابجایی و حمل و نقل مشکل بزرگی را به همراه داشت، مشکل سرعت، هر چه زمان می گذشت درشکه ها شیک تر و از لحاظ فنی بهتر می شدند اما همچنان مشکل سرعت حمل و نقل با آنها، سر جایش باقی بود. به همین علت ایده هایی برای استفاده عمومی از اتومبیل شکل گرفت که در نهایت موجب شکل گیری پدیده حمل و نقل با تاکسی و خودروی عمومی شد.

در اولین تعریفی که از تاکسی در ایران ارائه شد تا مردم بتوانند از آن جای اسب ها و درشکه ها استفاده کنند یک نوع وسیله نقلیه با راننده بود که می توانست به استخدام یک مسافر یا گروه کوچک از مسافران درآید.

بعد از ورود تعداد بیشتری اتومبیل به ایران و تجربه افزایش سرعت این خودرو در جابجایی مسافران، طرفداران جابجایی با تاکسی زیادشدند و همین مسئله باعث شد به این وسیله نقلیه توجه بیشتری شود.

فوردهای مسافرکش

تا سال های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ تعدادی از اتومبیل های شخصی با عنوان کرایه در خیابان های خلوت و اندک تهران به نقل و انتقال مردم مشغول بودند؛ اما هنوز هم حرف اول را درشکه ها می زدند و همچنان تنها وسیله نقلیه ارزان و بی رقیب شهر تهران بودند تا اینکه در اوایل سال ۱۳۲۵ خانم فخرالدوله از شرلکتی با نام ب ب، ۱۰ دستگاه اتومبیل فورد خریداری کرد و در اختیار کسانی که رانندگی بلد بودند قرار داد و آنها تنها باکرایه ای به مبلغ ۵ قران، مسافران را در خیابان های خلوت تهران به سرعت به مقصد می رساندند.

این ماشین ها که در تهران مشغول به جابجایی مسافران شدند، لقب اولین نسل تاکسی ها را به نام خود کردند. پس از آن هر کسی که درشکه های خود را از رده خارج می کرد یک دستگاه ماشین دریافت می کرد.

تاکسی ها خیلی زود در دل مردم جا باز کردند. علت استقبال هم این بود که این تاکسی ها پاتوقشان بیشتر جلوی هتل ها، سینماها و تئاترها بود و مانند آژانس های امروزی مسافران را به صورت تک سرنشین و یا خانوادگی، بدون آنکه مسافر دیگری در میان راه سوار کنند به مقصد می رساندند.

این استقبال هر روز شدت بیشتری پیدا می کرد و همین مسئله موجب شد تا در عرض چند ماه بر تعداد اتومبیل های تهران افزوده شود. پایان همان سال بود که تعداد آنها به ۵۰ دستگاه ماشین رسید که در تهران رفت و آـمد می کردند و در نهایت فخرالدوله در سال ۱۳۲۶ با خرید ۱۰۰ دستگاه تاکسی و استخدام ۱۰۰ شوفر کم درآمد و عیالوار، تاکسیرانی تهران را به قبضه خود درآورد.

شهر فرنگه تاکسی، از همه رنگه تاکسی

یکی از نکات جالب درباره رانندگان سواری های کرایه این بود که تمامی آنها به هنگام رانندگی با اتومبیل خود، باید کت و شلوار به تن می کردند و همچنین آرمی فلزی به صورت مدال که تصویری از یک اتومبیل روی آن برجسته شده بود را بر روی یقه و سینه خود نصب می کحردند.

اگر به عکس های راننده های تاکسی آن دوره نگاهی بیندازید، تمام رانندگان آن دوره را با همین تیپ و شکل و شمایل خواهید دید، آرم های فلزی بر روی یقه و کت آنها، همیشه در گواهینامه هایشان به چشم می خورد.

رفته رفته با ورود ماشین های مختلف به ایران که بیشتر آمریکایی و انگلیسی بودند، تاکسی هایی از مدل های مختلف هم در تهران ظاهر شدند و دیگر فقط فیات های سیاه و سفید، تاکسی به شمار نمی آمدند. در این زمان ماشین های مختلفی از خودروهای فورد آمریکایی گرفته تا بنزهای آلمانی در خیابان های پایتخت، مسئو.ل حمل و نقل مردم در سطح شهر بودند.

مردمی هم که توانایی خرید این ماشین ها را نداشتندو مهمتر از آن رانندگی هم بلد نبودند با سوار شدن به این مدل تاکسی ها، ذوق زده می شدند. باید گفت تا مدت ها استفاده از این تاکسی ها صرفا به خاطر جابجایی به نقاط مختلف نبود، بلکهش بیه شهر فرنگی بود که مردم برای هیجان از آن استفاده می کردند.

با استفاده زیاد مردم از تاکسی ها و در نبود یک اتحادیه یا تعاونی مشخص، شوفرها تصمیم گرفتند مسیرهای پر رفت و آمد شهر را برای خودشان تقسیم بندی کنند و به این ترتیب بود که اولین مسیرهای مشخص برای تاکسی های تهران به وجود آمد.

اولین سازمان تاکسیرانی در ایران در سال ۱۳۵۹ شکل گرفت که البته قبل از آن، یک اتحادیه به صورت تعاونی، مسئول رسیدگی به امور تاکسی های تهران بود که همچنان پابرجاست و به کار خودش ادامه می دهد اما بعد از تشکیل این سازمان بود که تاکسی ها در شهر بزرگ تهران سر و سامان گرفتند.

پیکان تاکسی خودمانی

بعد از زمان انقلاب اسلامی، کم کم خودروهایی مانند فولکس، جای خودشان را به پیکان دادند. زمان زیادی طول نکشید که پیکان های جای فولکس ها و هر ماشین دیگری را گرفتند و خیلی زود بیشتر تاکسی ها در ایران، همان پیکان هایی شدند که این روزها تولید آنها متوقف شده است.

با ورود پیکان به ناوگان حمل و نقل عمومی، رنگ تاکسی ها به رنگ سفید کامل تغییر پیدا کرد و برای شناسایی تاکسی ها از دیگر ماشین ها، یک خط نارنجی ممتد روی کاپوت، سقف و صنداوق عقب آن کشیدند و بعدها این رنگ ها هر کدام نشانگر ماهیت تاکسی ها در تهران شد.
امروزه هم شما شاهد رنگ های مختلف تاکسی در ایران هستید اما چرا این تاکسی ها رنگ بندی می شوند و هر رنگی نشانه چه کارگردی در تاکسیرانی است؟ تاکسی ها به پنج گروه اصلی تقسیم بندی شده اند که با رنگ ها و نشان های خاص از یکدیگر قابل تشخیص هستند.

تاکسی گردشی یک نوع از خانواده بزرگ تاکسی ها بودند، این نوع تاکسی ها اغلب به رنگ زرد خورشیدی با نوار نارنجی (خودروهای پژو سمند) دیده می شوند. آرم و علائم سازمان تاکسیرانی بر روی درهای جلوی خودرو قابل مشاهده است و همگی دارای تابلوی سقفی نارنجی رنگ می باشند. این تاکسی ها دارای ایستگاه و مبدأ و مقصد معینی نیستند و به صورت آزادانه در خیابان های اصلی و فرعی شهر تردد می کنند و با درخواست اولین مسافر مقصد تقریبی آنها مشخص می شود.

تاکسی خطی نوع دیگری از خانواده تاکسی ها هستند. این نوع تاکسی ها اغلب به رنگ گزرد خورشیدی و یا تاکسی هایی با رنگ سبز فسفری هستند که شامل تاکسی های سواری و تاکسی های ون می شوند.این تاکسی ها همگی مبدأ و مقصد و ایستگاه مشخص دارند، هزینه کرایه این تاکسی های خطی ثابت است و به صورت برچسب بر سمت راست شیشه جلوی خودرو قابل مشاهده است. زردها و سبزها در قانونی که تاکسیرانی برایشان وضع کرده است حق ندارند به صورت دربستی مسافر سوار کنند.

تاکسی تلفنی یا بیسیمی هم یکی دیگر از بچه های تاکسیرانی است. رنگ این تااکسی ها گاهی زرد خورشیدی با نوار مشکی یا سبز فسفری با نوار شطرنجی مشکی است که در بدنه خودرو آرم و علائم سازمان اکسیرانی یا شرکت های تحت پوشش بر روی درهای جلوی آن مشخص شده است، همگی دارای تابلوی سقفی «تاکسی تلفنی» هستند. این خودروها همگی مجهز به سیستم های کنترل هوشمند و بیسیم بوده و با تماس شهروندان با مرکز پیام و اعلام آدرس، خودروی مورد نظر را کرایه می کنند. این تاکسی های تلفنی سرویس های مخصوص بانوان هم دارند که صرفا مجاز به ارائه خدمات به بانوان هستند.

تاکسی های دفاتر خاص (راه آهن، ترمینال و فرودگاه) هم از دیگر خودروهای تاکسی هستند، تاکسی های فرودگاه به رنگ اکر یا خردلی بوده و اغلب مدل هایشان نه سمند است و نه پژو، بلکه مدل هایی مانند تویوتا کمری برای این تاکسی ها استفاده می شود. این تویوتاهای خردلی در همان فرودگاه دارای غرفه یا ایستگاه هستند. تاکسی های ترمینال ها و راه آهن ها هم به صورت شبانه روزی در اختیار این ارگان ها قرار دارند تا به مسافران سرویس بدهند.

تاکسی ویژه (مختص مراکز خاص)، خودروهای زرد رنگ بوده؛ اکثر آنهار اس مند تاکسی و پژو تاکسی ها تشکیل می دهند و در مقابل مراکز پر رفت و آمدی از جمله مراکز خرید، مراکز درمانی، هتل ها، مراکز تفریحی و ورزشی، ایستگاه های مترو، مکان های پرتردد دیگر و … به منظور ارائه خدمات بهتر و سریع تر به شهروندان بصورت دربستی خدمات ارائه می دهند و دارای مبدأ مشخص هستند ولی مقصد آن را مسافران تعیین می کنند.

هزینه کرایه تاکسی ویژه، همانند تاکسی تلفنی یا بیسیم است و برمبنای تاکسیمتر محاسبه و پرداخت می شود و این تاکسی ها مجاز به دربستی سوار کردن در نقاط تعیین شده هستند.